در عصر متفکران و مصلحان بزرگ اسلامی این بحث برای برگشت به اسلام جهت ترقی، پیشرفت و مبارزه با عقب‌ماندگی شروع شد. در تبیین این نظریه پیشرفت، همواره هم افت و خیزهای فکری وجود داشت و هم فعل و انفعال اندیشه‌ای؛ در آغاز دوره متفکران اسلامی ابتدا این نظریه تنها به شکل کلی تبیین می‌شد که آنها عنوان می‌کردند به جای تکیه بر تفکر غرب باید از آموزه‌های اسلام استفاده شود و به کلیاتی مثل وحدت، برادری، قانون مداری، نظم، آزادی و عدالت توجه کنیم و اینکه اسلام می‌تواند به دور از پیروی از مدل‌های غیراسلامی به‌خصوص غربی، برمبنای الگویی برآمده از مکتب قرآن و اهل‌بیت(ع) پیشرفتی را ایجاد کند که علاوه بر مدل توسعه غربی که تنها بر توسعه مادی ایجاد شده است معنویت را نیز دخالت دهد.
نظریه پیشرفت اسلامی نظریه‌ای است که از دل آن تمدن نوین اسلامی بر پایه اسلام ناب محمدی به‌وجود می‌آید. حقیقت این نظریه پیشرفت اسلامی برای رشد و تعالی انسان بر پایه روش زندگی اسلامی است که بارها در گفتمان رهبری به خوبی این مسئله تبیین شده است. ایشان همچنین فرموده‌اند که جوهر حقیقت نظریه پیشرفت اسلامی، رسیدن به سبک زندگی و جامعه اسلامی است.
از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، پیشرفت بامؤلفه‌هایی چون ارتقای معنویت، اقتدار اقتصادی، امنیت، علم و فناوری و به‌ویژه عدالت به مثابه هسته اصلی پیشرفت اسلامی، معنا می‌یابد و بدون التزام به این مؤلفه‌ها، هر الگوی پیشرفتی در خطر لغزیدن به سوی الگوهای توسعه غربی قرار خواهد گرفت و از این‌رو در اندیشه ایشان، پیشرفت با مفهوم توسعه غربی و ارزش‌های وابسته به آن متمایز است.
عناصری که در گفتمان رهبر معظم انقلاب بارها برای رسیدن به این هدف تکرار شده به‌عنوان ستون‌های پیشرفت جامعه اسلامی باید مورد توجه همگان قرار بگیرد. نخستین عنصر از این نظریه عقلانیت است، چرا که در دل عقلانیت علم، خردورزی و آگاهی وجود دارد، البته عقلانیت اسلامی غیراز مدل غربی آن است، چرا که این عقلانیت انسان و جامعه را به خدا می‌رساند.
دومین عنصر معنویت است که شالوده معنویت حقیقی تقوای الهی است که این تقوا باعث اعتلای فرهنگ جامعه می‌شود و باعث می‌شود که زندگی جامعه به زندگی مؤمنانه منتهی شود. عنصر سوم عدالت است که رهبری معظم انقلاب آن را در کنار روحیه خودباوری از مهم‌ترین عناصر پیشرفت اسلامی عنوان کردند.
عدالت باید در همه سطوح جامعه اعم از خانواده که به‌عنوان مهم‌ترین رکن یک جامعه است تا مدرسه، محل کار، شهرها، خیابان‌ها، مسجد، اداره و دولت ظهور و تبلور پیدا کند و به یک گفتمان نخبگانی تبدیل شود.برای تحقق گفتمان پیشرفت و عدالت ابزارهایی وجود دارد که مهم‌ترین آنها تشکیل دولت اسلامی است و با توجه به‌نظر رهبر معظم انقلاب برای حرکت به سوی پیشرفت ما نیاز به تعمیق معرفت دینی و روحیه جهادی در جامعه با شکل‌گیری دولتی با اقتدار، اجرایی و کارآمد و ولایتمدار داریم که بتواند ظرفیت ملی را بسیج کرده و با دادن روحیه نشاط و امید در همه کشور موجبات وحدت میان نخبگان را فراهم کند.
یکی دیگر از عناصر نظریه پیشرفت اسلامی البته افزایش روحیه اعتماد به نفس و خودباوری است، در گذشته بسیار بر ملت ایران القا می‌کردند که شما قادر به انجام هیچ کاری نیستید اما امروز شاهدیم که با تکیه بر قدرت و اقتدار اسلامی و اجرای احکام اسلام در کشور، جمهوری اسلامی پیشرفت‌های چشمگیری را در زمینه‌های مختلف اعم از سیاست داخلی و خارجی، فناوری‌های نوین، علم و غیره داشته است.
* عضو مجلس خبرگان رهبری
